وزرات و سقوط ایلخانان تا ابتدای تیموریان (781-736ه.ق)

نهاد وزارت از جمله ارکان مهم سیاسی – اداری در طول تاریخ ایران به ویژه در دوران اسلامی بوده است. با این حال این نهاد در گذر زمان از وضعیتی یکسان و پایدار برخوردار نبوده است. جابه جایی حکومت ها، سلطه بیگانگان و دیگر تحولات سیاسی – اجتماعی نهاد وزارت را نیز مانند سایر ارکان حکومت تحت تأثیر قرار می داده است. در پی سلطه مغولان بر ایران در قرن هفتم هجری، با توجه به نیاز آنها به تجربه دیوانسالاران ایرانی زمینه برای حضور وزیران ایرانی فراهم شد. اگر چه وزیران ایرانی در عصر ایلخانی با مشکلات جدی روبرو شدند و اکثر قریب به اتفاق آنها جان خود را از دست دادند، اما در عین حال نقش آنها در اداره ی امور بسیار بااهمیّت بود. با مرگ ابوسعید ایلخانی در سال 736ه.ق، سلطه ی ایلخانان بر ایران پایان یافت و در بخش های مختلف ایران چندین حکومت محلی و خاندانی تا حمله ی تیمور به ایران قدرت یافتند. از آن جایی که اولویت هر یک از این حکومت ها حفظ قلمرو و بسط آن بود، امور دیوانی در این حکومت ها در اولویت بعدی قرار گرفت. در نتیجه وزارت به عنوان نهادی که در رأس امور دیوانی بود، از این موقعیت تأثیر پذیرفت.البته حکومت های محلی سعی کردند با نگاهی به دوره ی ایلخانی این نهاد را به جایگاه قبلی برسانند. گروهی از بازماندگان دیوانسالاران قبلی و عالمان در چنین شرایطی به وزارت رسیدند. در عین حال با توجه به تجزیه سیاسی ایران در این دوره و فراز و نشیب های قابل توجه در حکومت های محلی این عصر، موقعیت وزرا نیز با تغییرات زیادی همراه بود. چنان که گاه صاحب نفوذ و قدرت زیاد می شدند و گاه به حاشیه می رفتند. با توجه به آشفتگی های سیاسی این دوره که عموماً از آن با عنوان«عصر فترت» یا«دوره ی حکومت های محلی» یاد می شود، تصویر روشن و جامعی از وضعیت نهاد وزارت در این دوره در دست نیست. براساس چنین ضرورتی و با توجه به این که در پژوهش های مربوط به این دوره به طور خاص، موضوع وزارت مورد توجه و بررسی قرار نگرفته است، پژوهش حاضر درصدد است تا با گردآوری اخبار و شواهد تاریخی مربوط به وزارت در این عصر و تجزیه و تحلیل آنها، به بررسی نقش و جایگاه وزارت از سقوط حکومت ایلخانی تا ظهور تیمور بپردازد.